Birinci imzacılarının CHP Küme Başkanvekilleri Engin Altay, Özgür Özel, Engin Özkoç, CHP Hukuk Siyasetlerinden sorumlu Genel Lider Yardımcısı Muharrem Erkek, Anayasa Kurulu ismine İbrahim Kaboğlu, Adalet Kurulu ismine Zeynel Emre ve İnsan Hakları Kurulu ismine Sezgin Tanrıkulu’nun olduğu ve 12 kanunda değişiklik öngören 12 başka kanun teklifi TBMM Başkanlığı’na sunuldu.
“Hak, Hukuk, Adalet Islahat Paketi” olarak isimlendirilen ve toplam 189 husus içeren teklifler ile adil yargılanma hakkını ortadan kaldıran, zedeleyen ögeleri mevzuattan ayıklanması ve gerekli yeni kararları eklenmesi öngörülüyor.
“Torba yasa” usulü yerine her kanunda öngörülen değişikliklerin, ilgili kanunda yapılması tercih edilirken, teklifler ile, “adil yargılanma hakkı, tabir özgürlüğü, kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkı, hapishanelerdeki durum, OHAL hukukundan olağan hukuka geçiş” alanlarında tahliller öneriliyor. Tekliflerin münasebetinde şu değerlendirmelere yer verildi:
AKP’NİN EVRAKI PROBLEMLERİ GÖRMÜYOR
* AKP’nin, Mayıs 2019 tarihli Yargı Islahatı Stratejisi Dokümanı (YRSB) ve Mart 2021’de açıklanan İnsan Hakları Hareket Planı (İHEP), daima olarak geleceğe yönelik ‘niyet açıklamaları’ yapılıp, içi boş bir ıslahat söylemi tutturulurken; sıkıntıların üzerinin örtülmesi gayretinden öteye geçememiştir.
* Doküman; Türkiye’de yargının en büyük sorunu olarak görülmesi gereken, yargının yürütmeye bağımlı olması olgusunu gizlemektedir.
* Türkiye’de yargının en büyük sorunu, adil yargılamanın temelini oluşturan bağımsızlık ve tarafsızlık niteliklerine gerektiği biçimde sahip olmaması, kıymetli ölçüde, Cumhurbaşkanı’nın başkanlığını yaptığı Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (AKP) bir organı üzere faaliyet göstermesi, muhalefeti sindirmenin otoriter bir aracı olarak kullanılmasıdır.
* Kuşkusuz misyonlarını Anayasa’ya ve vicdanlarına bağlılıkla yapan, hiçbir kişi ya da topluluğun adamı olmadan misyon yapan çok sayıda yargı işçisi de vardır. Lakin yargı içindeki çürümenin yaygınlığı da aşikâr bir gerçektir.
* 2017 Anayasa değişikliğinin yürürlüğe girmesi ile, erkler ayrılığı yerine, yürütmeyi elinde tutan ‘tek kişi” üstünlüğü (monokrasi) geçerli olmuştur. Bu çerçevede, yargının, hukuku bu monokratik iktidarın lehine ve muhalefetin aleyhine eğip bükmesiyle ilgili pek çok örnek bulunmaktadır. Doküman, Türkiye’deki insan hakkı ihlallerini yok saymak suretiyle, yanlış bir algı yaratmak çabasındadır.
* Evrakta, 15 Temmuz darbe teşebbüsü sonrası ilan edilmiş inanılmaz hal (OHAL) sonucu ortaya çıkan derin ve yaygın hak ihlalleri, hukuk devletine uygunmuş üzere sunulup, bu açıdan da açık bir çarpıtma yapılmaktadır. Doküman, Anayasa’nın daima olarak ihlal edilmesi olgusunu, çözümlenmesi gereken bir sorun olarak işlememiştir.
NİYET EVRAKI
* Açıklandığı Mayıs 2019’dan itibaren geçen yaklaşık iki yıllık müddet, esasen kapsamı itibariyle de gerçek bir yargı ıslahatı iradesini yansıtmayan YRSB’de adil yargılanmayla ilgili belirlenen maksat ve gayelerle ilgili olarak gerçek manada çabucak hiçbir adımın atılmadığını göstermektedir.
* Bu vakit zarfında ihdas edilen 7188 sayılı Kanun, adil yargılamayla ilgili yasal düzenleme kaynaklı meselelerin aşılması iradesinin bulunmadığını teyit etmiştir.
* Geçen müddet zarfında, ne yargı bağımsızlığını sağlama konusunda ilerleme sağlanmış ne de Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları doğrultusunda gerekli yasal adımlar atılmıştır.
* 2021 Mart’ında açıklanan İnsan Hakları Aksiyon Planı (İHEP) ise, yargı bağımsızlığı ve adil yargılanma hakkıyla ilgili olarak kanun seviyesinde çabuk formda atılması gereken adımların ısrarla atılmadığı şartlarda, geleceğe yönelik bir ‘niyet açıklaması’ olmaktan öteye gidememektedir.
* Siyasi iktidar için daima olarak gelecekte yapılacak reformlardan bahsetmek, içinde bulunulan günde atılması gereken hızlı adımların atılmamasının mazereti olarak kullanılmaktadır.
ADİL YARGILANMA YASASI
* Partimizin daveti ile TBMM’de temsil edilen dört siyasal partinin ve 20 sivil toplum örgütünün iştiraki ile 2019 yazında ‘adil yargılanma hakkı’ ışığında hazırladığımız 14 yasa teklifinin 12’si, barolardan, sendikalara ve hukuk örgütlerine birçok öznenin iştirak sağladığı çalışmalar sonucunda hazırlanmış, gerçek manada yargı ıslahatı ve insan haklarına ait yasa teklifleri açısından öncü adım olarak görülmelidir.
* Asıl gaye, kod niteliğinde bir ‘adil yargılanma yasası’ hazırlamak olmalıdır. Fakat, tek maddede düzenleme, daha uzun soluklu ve kapsayıcı bir çalışmayı gerekli kıldığından, teklifler paketi, ‘adil yargılanma hakkı maddesi’ne giden yolu açan ve kolaylaştıran hazırlık çalışması ve kayda paha bir birikim olarak görülebilir.
ZİHNİYET DEĞİŞİKLİĞİ GEREKLİ
* Hukuk devleti ve hukuk toplumu, lakin bu erekte, bilgi, şuur ve inançla kurulabilir. Bu hususta, öncelikle misyon ve sorumluluk, husus 11 gereği, Anayasa’nın direkt muhatabı kurum, organ ve şahıslara düşmektedir.
* Bu nedenle, hukuk devleti için, öncelikle Anayasa’nın direkt muhatabı olan organlar, hukuka inanmalıdır. Hukuk kuralları, demokratik siyasetle üretilir ve yürürlüğe konur; yönetici pozisyonda olan siyasetçiler de, hukuka hürmet göstermekle yükümlüdür.
* Bu hukuk şuuru ve inancı oluşmadığı sürece, yürürlüğe konulan kurallar, demokratik hukuk devleti ve “adil yargılanma hakkı” gereklerini karşılasa da, uygulamada beklenen sonuçları yaratamazlar.
* Bu nedenle, yargı ıslahatı üzerinde çalışırken zihniyet değişikliği üzerinde çalışma gereği de ihmal edilmemelidir. Hukuk ve anayasa bilgisi, bütün yurttaşlar için yaşamsal olduğu üzere, tekrar öncelikle yöneticiler için vazgeçilmezdir. Hukuk ve anayasa bilgisinin yaşamsal özelliği, hukuk-devlet-anayasa üçlüsünde somutlaştırılabilir.
GÜÇLENDİRİLMİŞ PARLAMENTER SİSTEM
* Adil yargılanma hakkı ve onunla ilintili hak ve özgürlüklerle ilgili olarak, bu bahisteki milletlerarası standartların da dikkate alınmasıyla oluşturulan kanun tekliflerimiz, demokratik hukuk devletinin tesisini, temel hak ve özgürlükler boyutu açısından gerçekleştirmeye de hizmet edecektir.
* Lakin, kuşkusuz ki bu adımı tamamlayacak bir sonraki adım, işbu kanun tekliflerinin konusu olmamakla bir arada, siyasi rejimin, demokrasiyle bağdaşacak istikamette, güçlendirilmiş parlamenter sisteme dönüştürülmesidir.
“Hak, Hukuk, Adalet Islahat Paketi” kapsamında değişiklik yapılacak kanun teklifleri ve unsur sayıları şöyle:
1. Yargıçlar ve Savcılar Kanununun Değiştirilmesine Dair Kanun Teklifi 26/2/1983 tarihli ve 2802 sayılı Yargıçlar ve Savcılar Kanunu 13 husus
2. Adil Yargılanma Hakkı Unsurları Mucibince Ceza Muhakemesi Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu 69 unsur
3. Mahpus Haysiyeti ve Hakları Işığında Ceza ve Güvenlik Önlemlerinin İnfazı Hakkında Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi 13/12/2004 tarihli ve 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Önlemlerinin İnfazı Hakkında Kanunu 32 husus
4. Adil Yargılanma Hakkı Çerçevesinde Avukatlık Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi 19/3/1969 tarihli ve 1163 sayılı Avukatlık Kanunu 10 husus
5. Devlet Memurları Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi 14/7/1965 tarihli ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu 6 husus
6. Türk Ceza Kanununda Fikir ve Söz Özgürlüğünü Güvenceleyen Değişiklikler Yapılması Hakkında Kanun Teklifi 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu 8 husus
7. Terörle Uğraş Kanununda Fikir ve Tabir Özgürlüğünü Güvenceleyen Değişiklikler Yapılması Hakkında Kanun Teklifi 12/4/1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Çaba Kanunu 5 unsur
8. OHAL Kanun Kararında Kararnameleriyle Kamu Misyonundan İhraç Edilmiş Olup 14 Temmuz 2018 Tarihine Kadar yahut Bu Tarihten Sonra Haklarında Soruşturma yahut Kovuşturma Başlatılmamış Olanlar ile Haklarında Başlatılan Soruşturma ve Kovuşturma Süreçleri Lehlerine Sonuçlanan Kamu Vazifelileri, Yargı Organı Çalışanı ve Öbür Kurum ve Teşkilat Vazifelilerinin İadesine Ait Kanun Teklifi 11 husus
9. İş Kanununda, Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu ve İş Mahkemeleri Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi 10/06/2003 tarihli ve 4857 sayılı İş Kanunu 22/6/2012 tarihli ve 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu 25/10/2017 tarihli ve 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu 10 husus
10. Toplantı ve Şov Yürüyüşleri Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi 2911 sayılı Toplantı ve Şov Yürüyüşleri Kanunu 3 unsur
11. Basın Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi 9/6/2004 tarihli ve 5187 sayılı Basın Kanunu 19 husus
12. Vilayet Yönetimi Kanununda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun Teklifi 10/6/1949 tarihli ve 5442 sayılı Vilayet Yönetimi Kanunu 3 unsur
